Duża Synagoga w Łęcznej – synagoga znajdująca się w Łęcznej, przy ulicy Bożniczej 19. Jest obecnie jedną z najlepiej zachowanych synagog w województwie lubelskim.



Zgodę na budowę synagogi w Łęcznej Żydzi uzyskali w 1648 r. Została wydana przez biskupa krakowskiego oraz ówczesną dziedziczkę – Katarzynę z Firlejów[[refr:| E. Leśniewska, Bożnica [w:] „Merkuriusz Łęczyński 1990”, nr 5, Łęczna 1990, s. 11. ]].

Prawdopodobnie budowla została wzniesiona ok. 1655 r. Synagoga położona jest niedaleko rynku, przy ul. Bożniczej. W 1670 roku bożnica została zniszczona w czasie wielkiego pożaru miasta. Wkrótce odbudowano ją, lecz w 1846 oraz 1881 r. bożnica została spalona, później odbudowana.

Pierwotnie składała się ona jedynie z sali modlitw, jednak w późniejszym okresie, być może po 1670 roku, od strony zachodniej dobudowano do niej przedsionek nad którym pomieszczono babiniec połączony z salą główną rzędem ośmiu niewielkich, wysoko osadzonych okienek. W czasie kolejnej odbudowy, tj. prawdopodobnie po pożarze w 1846 roku, babiniec został powiększony[[refr:|A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990, s. 20.]]. W czasie okupacji bożnica została zdewastowana przez Niemców i była wykorzystywana jako magazyn zboża[[refr:|A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990, s. 20.]]. Po wojnie budynek ulegał dalszej dewastacji i został częściowo rozebrany przez miejscową ludność[[refr:|A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990, s. 20.]].

W 1952 r. podjęto decyzję o rozbiórce budynku, jednakże ostatecznie władze wycofały się z tej decyzji. W latach 1953–1964 podjęto się odbudowy synagogi - zrekonstruowano pierwotny układ sali, drewniany strop zastąpiono kasetonowym stropem żelbetowym, odrestaurowano bimę oraz aron ha-kodesz, a budynek przykryto wysokim, łamanym, czterospadowym dachem polskim, typowym dla XVIII-wiecznych bóżnic Lubelszczyzny[[refr:|A. Trzciński, Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 1990, s. 21.]]. Podczas remontu przylegający do bożnicy budynek kahału rozebrano, a w jego miejsce wybudowano dwukondygnacyjny murowany budynek (Mała Synagoga)[[refr:| E. Leśniewska, Bożnica..., s. 12. ]]. Dobudowano także nowy fragment w miejscu, gdzie niegdyś był babiniec oraz przedsionek.

Budynek Dużej Synagogi ma kształt prostokąta o wymiarach 9,5 m x 15 m. Mur ma grubość 1,3 m. Budowlę wspierają szkarpy. Całość przykryta jest łamanym dachem krytym gontem.

Budynek synagogi został wzniesiony z kamienia wapiennego i cegły. Naroża i ścianę północną budowli wspierają potężne przypory. Masywne elewacje zwieńczone są skromnym gzymsem. W ścianie północnej i południowej, w głębokich wnękach arkadowych biegnących od poziomu gruntu, umieszczone zostały po trzy półkoliście zamknięte okna. W ścianie wschodniej, po obu stronach aron ha-kodesz, znajdują się dwa podobne okna, nad którymi znajduje się okulus. Przed II wojną światową budynek nakryty był niskim, dwuspadowym dachem naczółkowym, pokrytym papą lub blachą, wykonanym zapewne w 2 połowie XIX wieku. Na wschodnie ścianie prostokątnej, zagłębionej sali modlitw znajduje się architektoniczno-sztukateryjna wnęka na aron ha-kodesz, datowana na połowę XVII wieku, zaś w połowie długości sali stoi wielokondygnacyjna, murowana, podpierająca strop bima w stylu późnorenesansowym. Cztery masywne kolumny połączone są w górne części arkadą, ustawione są na wysokich cokołach, stanowiących być może pierwotnie podstawę podium bimy. Jest to jedyny tego rodzaju obiekt zachowany na Lubelszczyźnie[[refr:|Opis synagogi za: M. i K. Piechotkowie, Bramy Nieba. Bóżnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1999, s. 264-266; P. Sygowski, Bożnica w Łęcznej, dokumentacja naukowo-historyczna, opracowana na zlecenie WKZ w Lublinie, Lublin 1990 (m-pis).]].

Najlepiej zachowana inskrypcja hebrajska znajduje się na aron ha-kodesz, w prostokątnej płycinie ponad gzymsem. Napis sporządzony jest w kolorze złotego ugru. Tekst brzmi następująco: Da lifnej mi ata omed – lifnej Melech Melchej ha-Mlachim; ha-Kadosz baruch Hu (Wiedz przed kim stoisz – przed Królem Królów nad Królami; Święty, błogosławiony On). Tekst ten pochodzi z Talmudu. Na aron ha-kodesz istniała również inna inskrypcja – jest ona jednak obecnie nieczytelna[[refr:| A. Trzciński, Inskrypcje w łęczyńskiej synagodze, „Merkuriusz Łęczyński 1995”, nr 8, Łęczna 1995, s. 32. ]].

W latach 1966–2014 budynek synagogi stanowił siedzibę Muzeum Regionalnego, posiadającego także bogate zbiory judaików – przedmioty rytualne, elementy strojów oraz przedmioty codziennego życia.

Na zewnętrznej ścianie synagogi znajduje się tablica z czarnego marmuru poświęcona pamięci 1046 Żydów rozstrzelanych w Łęcznej przez Niemców w latach 1940–1942. Tablica została wmurowana we wrześniu 1961 r.[[refr:| Z. J. Hirsz, Miejsca walk..., s. 120. ]]. Egzekucje Żydów odbywały się na skarpie obok synagogi. Tam też chowani byli zamordowani.
Za